Nacht van de Filosofie
Amsterdam

Tijdens de Nacht van de Filosofie zal een aflevering van het HUMAN TV-programma Het Filosofisch Kwintet met presentator Arnon Grunberg worden opgenomen. “In Het Filosofisch Kwintet wordt luisteren nog gewaardeerd, is stilte geen schande en ruzie geen einddoel, al geloven we ook niet dat consensus de weg is naar het paradijs”.

“Als iets de mensheid redden kan, dan is het wel het geheugen”, zei Auschwitz-overlevende Elie Wiesel. Lange tijd is de Tweede Wereldoorlog een moreel fundament geweest voor hoe we willen samenleven, maar dat lijkt te veranderen. Wat betekent een gedeelde herinneringscultuur voor de manier waarop we onszelf begrijpen? Wat is het belang van herinneren, van een geweten, en van vergeten? En welke strijd wordt er gestreden om de herinnering aan onze gedeelde geschiedenis? Samen met zijn vier gasten onderzoekt presentator Arnon Grunberg dit in een special van Het Filosofisch Kwintet.

Te gast zijn:
- Stéphane Symons (filosoof)
- Irene Zwiep (hoogleraar Hebreeuws en Joodse Studies)
- Lotfi El Hamidi (historicus)
- Nanci Adler (hoogleraar Herinnering, Geschiedenis en Recht in Relatie tot Regimewisselingen)

 LET OP: Kom op tijd, na aanvang geen toegang meer in verband met de opnames.

—

Arnon Grunberg is schrijver en columnist. Hij debuteerde met de roman Blauwe maandagen, waarvoor hij werd bekroond met de Anton Wachterprijs. Hij won twee keer de AKO literatuurprijs, twee keer de Gouden Uil en één keer de Libris Literatuurprijs. Zijn werk is in 30 talen vertaald. Grunbergs oeuvre is in 2009 bekroond met de Constantijn Huygensprijs en in 2022 met de P.C. Hooft-prijs en de Johannes Vermeer Prijs.

Grunberg heeft een grote filosofische interesse en schreef onder meer in 2005 het Essay van de Maand van de Filosofie. Fotografie: Sander Voerman

Vanaf april 2025 is schrijver, denker en historicus David Van Reybrouck Denker der Nederlanden. Naar aanleiding hiervan schreef hij De wereld en de aarde. Hoe houden we het veilig. Want het grootste veiligheidsvraagstuk van onze tijd is niet de wereld met haar onderlinge conflicten, maar de aarde die meer en meer ontregeld raakt. Steeds heviger gaat de planeet tegen de mensenwereld tekeer. De wereld heeft de fysieke aarde ontwricht en nu ontwricht de aarde de wereld. De moderne diplomatie, dat eeuwenoude overleg tussen landen, moet zich daarom dringend opnieuw uitvinden. Van Reybrouck doet een bevlogen en grensverleggend voorstel om ons denken – en onze politiek – radicaal te verbreden. Interview: Lianne Tijhaar.

—

David Van Reybrouck is de nieuwe Denker der Nederlanden. Hij was recent Arne Næss Professor aan de Universiteit van Oslo, vernoemd naar Noorwegens invloedrijkste filosoof uit de twintigste eeuw. Van Reybrouck verwierf internationale bekendheid met zijn lijvige boeken over koloniale geschiedenis (Congo en Revolusi) en zijn essays over democratische vernieuwing (Pleidooi voor populisme en Tegen verkiezingen). Ter gelegenheid van zijn aanstelling schreef hij De wereld en de aarde. Foto: Frank Ruiter.

Wat is de schoonheid van voetbal? Wat is de rol van voetbal in de maatschappij en in het leven? Wat is de identiteit van een voetbalclub? Ajax-trainer Francesco Farioli is academisch filosoof en heeft meerdere publicaties over filosofie en voetbal op zijn naam staan. Hij put daarbij uit diverse denkers als Johan Huizinga, die het belang van spel voor belangrijke maatschappelijke instituties benadrukt. Fariolo zal worden geïnterviewd door Leon Heuts, voormalig hoofdredacteur van Filosofie Magazine en Jop van Kempen, senior journalist voor Parool. Let op: Voertaal Engels.

—

Francesco Farioli is de trainer van Ajax. Hij heeft is afgestudeerd in Filosofie aan de Universiteit van Florence en slaagde met bijna de maximum score met de scriptie A question of taste, soccer as will and representation. Foto: AFC Ajax.

‘Vrijheid’ wordt meestal opgevat als overal te kunnen gaan en doen wat je wilt, zo maximaal mogelijk. Zo’n ongebreidelde ruimtelijke vrijheid leidt echter tot uitputting van de aarde en klimaatverandering. Eva von Redecker stelt daarom een nieuw begrip voor: vrijheid om de tijd te vullen, een vrijheid die niet gebaseerd is op ruimte, maar op tijd.

Met Vrijheid om te blijven brak Eva von Redecker in Duitsland door bij een breed publiek, der Spiegel noemde het een van de beste boeken van 2023. Recent is ook Revolutie voor het leven vertaald, over hedendaagse protestbewegingen. Von Redecker wordt geïnterviewd over haar gedachtengoed en er is gelegenheid tot het stellen van vragen. Interviewer: Florian Jacobs. Let op: voertaal Engels.

—

Eva von Redecker is een Duitse filosoof en schrijfster. Ze deed onderzoek aan de universiteiten van Berlijn, Cambridge en Verona, voornamelijk in kritische theorie en feminisme. Ze schrijft geregeld voor Philosophie Magazin, The Guardian en Die Zeit. Foto: Sophie Brand

Lang hadden we de utopische verwachting dat elke generatie het beter zou hebben, nu durven we ons niet eens meer een toekomst voor onze kinderen voor te stellen. In Optimisme zonder hoop betoogt Tommy Wieringa dat de klimaatcrisis met al haar politieke en maatschappelijke gevolgen ons heeft opgezadeld met een vorm van​ toekomstloosheid die zonder precedent is in de menselijke​ geschiedenis.

Hoop bewijst haar nut in crises met een natuurlijk einde, zoals​ oorlogen en​ pandemieën, in de klimaatcrisis blijkt ze van weinig​ waarde. Maar geef je de hoop op, stelt Wieringa, dan ontdoe je je ook​ meteen van de hopeloosheid. Optimisme zonder hoop is een​ mentaliteit die je in staat stelt een paar snippers leefbare toekomst te​ verdedigen, ongeacht het resultaat. Dit essay verschijnt in april 2025 ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie dat dit jaar 'Mij een zorg' als thema heeft. Interviewer: Marc van Dijk.

—

Tommy Wieringa is een van de meest gelauwerde schrijvers van deze tijd. Voor zijn werk ontving hij talloze literaire onderscheidingen, waaronder de F. Bordewijk-prijs voor Joe Speedboot (2005), de Libris Literatuur Prijs voor Dit zijn de namen (2013) en de Boekenbon Literatuurprijs voor De heilige Rita (2018). Zijn werk wordt wereldwijd vertaald, onder meer in het Hebreeuws, het Koreaans en het Frans, Duits en Engels. Foto: Keke Keukelaar.

Struikelhoek \ Studie van een struikel - Salomé Mooij
Struikelen treedt vaak op je als je niet met jouw aandacht in het hier en nu bent. En als je struikelt, hoe ga je daarmee om? Krabbel je op, omarm je de struikeling of negeer je deze? Struikelen is te zien als een metafoor voor hoe je in het leven staat. Clown Salomé Mooij studeerde wijsbegeerte en bestudeerde de technieken en filosofie van de slapstick, waaronder Henri Bergson. Ze zal tonen hoe te struikelen en je uitnodigen te ontdekken wat voor struikelaar jij bent.

—

Salomé Mooij is clown en interdisciplinair performance kunstenaar. Haar studies in filosofie, theaterregie en fysiek spel komen samen in wat ze maakt en wat haar drijft. Ze maakt speelse verkenningen van wat haar bezighoudt en wat ze tegenkomt in de wereld. Kenmerkend is de intieme manier van samenzijn waarbij de ontmoeting met het publiek centraal staat en het publiek uitgenodigd wordt om samen te kijken naar hoe wij samenleven, of samen door het leven bewegen.

Al langer worden er grote investeringen gedaan in de zogenoemde virtual reality en augmented reality. Zo gaf Meta vele miljarden uit aan het door hen ontwikkelde metaverse, een gedeelde virtuele ruimte. NIAS Lorentz Fellow Wijnand Ijsselstein voorspelt dat binnenkort, door de huidige stormachtige ontwikkeling van AI, ‘werkelijke’ ervaringen mogelijk worden. Wat betekent dit voor ons onderscheidend vermogen tussen echt en nep? En welke invloed kunnen deze ervaringen hebben op onze beleving van de wereld, van onszelf en onze medemens? Ijsselsteijn onderzocht in zijn werk aan het Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS) de ethische en psychologische aspecten van deze ontwikkelingen. 

—

Wijnand IJsselsteijn is hoogleraar Cognition and Affect in Human-Technology Interaction aan de TU Eindhoven (TU/e) en wetenschappelijk directeur van de interdisciplinaire Center for Humans and Technology aan de TU/e. Hij was van eind 2024 tot begin 2025 Distinguished NIAS Lorentz Fellow aan het Netherlands Institute for Advanced Study in the Humanities and Social Sciences (NIAS).

Psychiaters, psychotherapeuten en filosofen doen in de media regelmatig ferme uitspraken over psychische stoornissen. Volgens psychiater Damiaan Denys zoeken we te snel hulp en maken mensen vaak geen onderscheid meer tussen gewone angst enerzijds en een ziekelijke angststoornis anderzijds. 

In Mijn bange ik laat Regine Dugardyn zien wat die kritiek doet met haar, als iemand met een angststoornis en als filosoof. Ze vraagt zich af wanneer menselijk lijden nog bij het leven hoort en wanneer niet. Slikken we en masse antidepressiva omdat we geen tegenslag meer zouden verdragen? En gaan we inderdaad in therapie in de overtuiging dat het leven maakbaar is? Gespreksleiding: Marli Huijer, voormalig Denker des Vaderlands en emeritus hoogleraar Publieksfilosofie.

—

Damiaan Denys is filosoof en psychiater en denkt over angst en vrijheid, (ab)normaliteit, geest en hersenen, dood en leven op het kruispunt van de disciplines psychiatrie, filosofie en neurowetenschap. Denys is hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van Amsterdam en hoofd van de afdeling psychiatrie aan het AmsterdamUMC.  

Regine Dugardyn studeerde filosofie aan de Universiteit Utrecht. Ze werkte achtereenvolgens als journalist, redacteur en uitgever en heeft nu haar eigen bedrijf, Socrates & co, een agentschap voor filosofie en ideeën. Eerder publiceerde ze Waarom ik van Simone de Beauvoir houd (2020). Foto: Dirk-Jan van Dijk.

Het is belangrijk het menselijk handelen niet te bespotten, niet te betreuren, niet te veroordelen, maar te begrijpen.

Spinoza wordt in Nederland omarmd als de ultieme ‘denker des vaderlands’, met een standbeeld, een lyceum, een campus, een lezing en meer. Ooit sierde zijn portret het biljet van duizend gulden en de Spinoza-premie is de hoogst mogelijke wetenschappelijke prijs. Maar wat weten we eigenlijk van hem?

In zijn werk Ethica, een ondoordringbaar zelfhulpboek, beschrijft Spinoza hoe we het hoogste geluk kunnen bereiken. Hoe we ons hoofd niet op hol moeten laten brengen door angst en woede, hoe we onszelf kunnen bevrijden van ons streven naar geld, roem en status. Maar hij laat ons ook achter met vragen. Hoezo Spinoza?

—

Theatermaker en acteur Harpert Michielsen neemt het publiek mee in een wonderlijke ontdekkingstocht door het leven en denken van deze nieuwe Nederlander uit de 17e eeuw.  Tekst en spel: Harpert Michielsen Eindregie: Martijn de Rijk. Foto: Ben van Duin

Afgunst is een pijnlijke emotie. Als we afgunstig zijn, hebben we het gevoel in de schaduw te staan van een broer of zus, vriend of vriendin, collega of teamgenoot. Anderen lijken het beter getroffen te hebben dan wijzelf en dat is maar moeilijk te verkroppen. Hoewel iedereen ermee bekend is, wordt afgunst slecht begrepen. Wat is het verband tussen afgunst en eigenwaarde? Bestaat er een verschil tussen afgunst en jaloezie? Is afgunst alleen maar verwerpelijk? Wat is de politieke betekenis van afgunst? Rob Compaijen publiceerde hierover Afgunst en zal een korte lezing verzorgen.

—

Rob Compaijen is universitair docent filosofie aan de Protestantse Theologische Universiteit. Zijn onderzoek richt zich onder andere op het existentialisme, emoties en onthechting in de ethiek. Foto: InbeeldmetFloor.

Met humor en venijn daagt Blaise Pascal (1623-1662) ons uit. Hij ziet ons als onbegrijpelijke monsters vol tegenstrijdige verlangens en instincten, maar beklemtoont tegelijk de grootsheid van ons denken. Hanna Vandenbussche brengt in haar boek Noch engel, noch beest Pascal naar het hier en nu. Zijn fascinatie voor de menselijke misère en grootheidswaanzin werpt een nieuw licht op maakbaarheid en slachtofferschap.

Dit optreden is mogelijk gemaakt door deBuren, Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat.

—

Hanna Vandenbussche is filosoof en langeafstandsloper en werd in 2019 Belgisch kampioen veldlopen Ze promoveerde op het thema van zelfbedrog en zelfwaardering bij Blaise Pascal en René Descartes. Ze doceert filosofie en ethiek aan de filosofiefaculteiten in Leuven en Kortrijk en aan de medische faculteit in Gent.

Wat is ouder worden? Twee verhalen zijn daarbij bepalend. Ten eerste: ‘Goed oud worden is ‘jong’ blijven.’ Ten tweede: ‘Ouder worden is verlies en verval.’ Deze twee verhalen volgen elkaar op: zodra je het verhaal dat je ‘jong’ bent niet meer kunt volhouden, kom je terecht in het verval-verhaal, een periode van het leven die je misschien liever niet zou willen meemaken, vooral als je afhankelijk raakt van de zorg van anderen.

Het goede bericht is dat deze verhalen niet kloppen met de geleefde ervaring van ouderen zelf. Maar zelfs wie dit doorziet, kan deze verhalen niet zomaar naast zich neerleggen. Is er een filosofische sleutel denkbaar om aan deze verhalen te ontsnappen? Suzanne Biewinga schreef hierover Ouder worden als ervaring, ze geeft een korte lezing en gaat in gesprek met het publiek.

—

Suzanne Biewinga promoveerde als zeventigjarige aan de Universiteit van Amsterdam op haar onderzoek naar een nieuwe filosofie van ouder worden als ervaring. Ze studeerde filosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en zette een filosofiewerkplaats op. Foto: Frans Rentink.

Kun je de kunst nog leuk vinden, als de kunstenaar dat al lang niet meer is? Denk bijvoorbeeld aan Roman Polanski, Jan Fabre, Michael Jackson en Woody Allen. Mag je het werk van zo'n kunstenaar nog bewonderen, moet kunst losgekoppeld worden van haar maker? En hoe ga je om met kunstwerken die een problematische morele visie uitdragen?

Leen Verheyen schreef hierover Foute kunst. Zij reikt nieuwe ideeën aan, mede gebaseerd op Immanuel Kant, Oscar Wilde en Leni Riefenstahl, maar ook eigentijdse denkers als Berys Gaut, Mary Deveraux en Kamel Daoud.

Dit optreden is mogelijk gemaakt door deBuren, Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat.

—

Leen Verheyen is filosoof en schrijver. Aan de Universiteit Antwerpen doet ze onderzoek naar de filosofische waarde van literatuur.

We kunnen mensen onrechtvaardig behandelen zonder het te willen en zelfs zonder het op te merken. Uit onderzoek blijkt zelfs dat degenen die denken de minste vooroordelen te hebben, in de praktijk het meest te discrimineren. Hoe kan het dat ons zelfbeeld zo afwijkt van ons gedrag?

Het antwoord lijkt helder: in het onbewuste liggen vooroordelen opgeslagen, die ongemerkt onze gedachten, gevoelens en beslissingen beïnvloeden. Maar is dat wel de juiste manier om over deze problematiek na te denken? Is het wel behulpzaam om de blik naar binnen te richten? Filosoof en psycholoog Lieke Asma pleit voor een radicaal ander perspectief. Om oog te krijgen voor onze blinde vlekken, moeten we de aandacht verplaatsen naar de wereld buiten ons. Alleen door te kijken naar patronen in gedrag, keuzes en reacties, en door te luisteren naar ervaringen van anderen kunnen we discriminatie herkennen en voorkomen.

—

Lieke Asma is filosoof en psycholoog. Ze promoveerde aan de Vrije Universiteit Amsterdam op een proefschrift over vrije wil en wetenschappelijk onderzoek. Aan de Munich School of Philosophy doet ze onderzoek naar impliciete vooroordelen, zelfontplooiing en handelen. Met haar debuut, Mijn intenties en ik. Filosofie van de vrije wil (2021), haalde ze de shortlist van de Socratesbeker en van de Hypatia-prijs. Over onze vooroordelen publiceerde ze Blinde vlekken.

Vissen blijken toch wel pijn te voelen. Bijen kunnen toch wel rekenen. Planten kunnen toch wel horen, ze reageren op het geluid van stromend water. Bomen blijken toch wel sociaal en bacteriën hebben toch wel een geheugen. Iedere keer lezen we weer dat dieren, planten en andere wezens ‘toch wel’ iets kunnen. De verbazing maar blijft aanhouden, want door te doen alsof we met uitzonderingen te maken hebben, kunnen we vasthouden aan de aanname dat alleen de mens intelligent en bewust is.

Misschien blijven we om die reden ook zeggen dat vogels ‘fluiten’, terwijl ze toch wel degelijk ‘praten’, ze wisselen immers zeer specifieke informatie uit. Ook planten doen dat trouwens. Ze waarschuwen elkaar bijvoorbeeld via geurstoffen en geluiden bij naderend gevaar. Ook delen ze via een netwerk van schimmels allerlei voedingstoffen. Tal van experimenten laten bovendien zien dat planten, net als wij, een mentaal beeld van hun omgeving hebben en dat ze bewuste beslissingen nemen. Zo uniek zijn we dus niet.

In Het zoölogisch manifest betoogt Erno Eskens dat alles wat leeft – mens, dier, plant, bacterie – moeite doet, bewust is, belangen heeft en dus rechten verdient. Hij legt daarmee een fundament voor een geheel nieuw rechtsstelsel, waarin koning-mens wordt onttroond en alle levende wezens, middels hun vertegenwoordigers, toegang hebben tot de rechtbank en de politiek.

—

Erno Eskens is (dier)filosoof, politicoloog, auteur, uitgever bij Noordboek en voorzitter van Vereniging Het Spinozahuis. Hij is gepromoveerd op de geschiedenis van het denken over dieren en geeft veel lezingen over dit onderwerp. In december publiceerde hij het Zoölogisch manifest. zie ook www.ernoeskens.nl. Foto: Lotte Middendorp.

De filosofie bestudeert van oudsher het denken van de mens, maar onze gedachtes zijn onlosmakelijk verbonden met onze gevoelens en emoties. Hoe werkt dat in ons hoofd en in ons hart? Plato, Descartes en de stoïcijnen vonden dat emoties ons afleiden van het pad van het logische denken. Andere filosofen – ook veel hedendaagse – staan meer in verbinding met ons emotionele leven en laten zien hoe denken en voelen samengaan in ons mens-zijn.

In Filosofisch gestemd bespreekt Jacqueline Duurland op originele en prikkelende wijze tal van stemmingen en gevoelens. Aan de hand van filosofen en schrijvers vanaf de oudheid tot nu onderzoekt ze onder meer boeiende perspectieven op liefde en vriendschap, essentiële ingrediënten van jaloezie en rouw, de eeuwigdurende fascinatie met woede en de rekbaarheid van normaliteit. Duurland wisselt filosofische overpeinzingen af met persoonlijke beschouwingen volgens de receptuur van Aristoteles: ‘Aan de hand van het specifieke begrijpt men het universele.’

—

Jacqueline Duurland is schrijver en filosoof. Zij schreef voor diverse media en was als docent verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Zij richtte in Haarlem de Filosofiefabriek op en geeft lezingen en cursussen om filosofische inzichten toegankelijk te maken voor een groter publiek. Eerder verscheen haar succesvolle boek Vinosofie. Een proeve van denken en drinken.

Ongeveer 3 miljoen Nederlanders ervaren chronische pijn, een aandoening die vaak zeer ingrijpend en beperkend is. Opvallend is dat sommige mensen met chronische pijn hier nauwelijks onder lijden. Pijn en lijden zijn complexe, subjectieve ervaringen die kunnen verschillen. Belangrijk is de betekenis die iemand aan pijn toekent, of deze een verstoring betekent van levensdoelen en waarden. ‘Pijnfilosoof’ Sabrina Coninx onderzoekt de complexe relatie tussen pijn en lijden en pleit voor een meer gepersonaliseerde en zorggerichte aanpak. Let op: voertaal Engels. Interviewer: Frank Meester

—

Sabrina Coninx is universitair docent aan de Vrije Universiteit Amsterdam, gespecialiseerd in de filosofie van de geest en wetenschapsfilosofie. Haar onderzoek bevindt zich op het snijvlak van filosofie, psychologie, neurowetenschappen en geneeskunde, en richt zich op de complexe aard van menselijk lijden.

Wie of wat moet je nog geloven als feiten ineens ook maar een mening zijn, of eenvoudigweg worden vervangen door alternatieve feiten? Als onwelgevallige informatie opeens nepnieuws heet? Als mensen gevangen zitten in bubbels waar je nooit meer wordt tegengesproken?

Wat je denkt en gelooft, dat doet ertoe. Het bepaalt hoe je handelt, op wie je stemt, het bepaalt of je je laat vaccineren, of je gaat protesteren, het bepaalt of je je afkeert van Den Haag en of je de media vertrouwt. Iedereen heeft recht op een eigen mening, maar niet alle meningen zijn evenveel waard. Als goed onderbouwde meningen ooit van belang waren, dan is het nu.

Maar hoe bepaal je je standpunt? Hoe onderscheid je betrouwbare informatie van onbetrouwbare? Vanuit hun wetenschappelijke achtergrond houden Rik Peels en Jeroen de Ridder zich daar dagelijks mee bezig. Op basis van de belangrijkste inzichten uit de psychologie, de filosofie en de journalistiek bieden zij in hun recent gepubliceerde Wat is nou waar? zeven handzame regels om beter te kunnen denken in een wereld die wordt verscheurd door desinformatie en polarisatie.

—

Jeroen de Ridder houdt zich als hoogleraar politieke epistemologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam bezig met de vraag hoe democratieën slimmer kunnen worden. Foto: Bob Bronshoff

Rik Peels is hoogleraar filosofie en theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij geeft leiding aan een internationaal onderzoek over fundamentalisme en extremisme. Foto: Bob Bronshoff

Che Guevarra, Malcolm X en Steve Biko werden geïnspireerd door Frantz Fanon. En niet alleen zij, overal op wereld hebben zijn gedachten invloed gehad op verzets- en emancipatie bewegingen. Fanon stelt dat onderdrukking en racisme niet alleen achterstelt, maar ook ingrijpt op het zelfbeeld: gevoelens van minderwaardigheid en minder waardering voor eigen cultuur. Emancipatie moet daarom niet alleen economisch of als zelfbeschikking worden opgevat, maar ook cultureel en psychologisch. Interessant is hoe deze emancipatie zich verhoudt tot nationalisme. Fanon was een Frans-Martinikaanse psychiater, schrijver, Pan-Afrikaans vrijheidsstrijder en revolutionair. Zijn bekendste werk is De verworpenen der aarde.  

—

Nathan de Vries is journalist, presentator en één van de vaste makers van de Human podcastserie Wat Blijft - Grote Geesten, over denkers en filosofen die de afgelopen eeuwen tot op de dag van vandaag invloed hebben op ons denken. De Vries maakt een aflevering over Frantz Fanon. Hij zal worden geïnterviewd door journalist en presentator Petra Possel, eindredacteur van de serie Wat Blijft-Grote Geesten.

Ziekte of een bevalling leidt vaak tot een verlies van autonomie. Sterker nog, in Nederland is dit de belangrijkste oorzaak van een bevallingstrauma, die optreedt bij 1 op de 10 moeders. Onze invulling van het begrip 'autonomie' is in belangrijke mate terug te voeren op de filosoof Kant: zo veel mogelijk vrij van anderen jouw eigen handelen bepalen. Kerkwijk laat zien dat een andere opvatting van autonomie, namelijk 'sociale autonomie' van de filosoof Marina Oshana, veel toepasselijker is. Hiermee kunnen aanstaande moeders, maar ook iedereen die door ziekte in een afhankelijke situatie belandt, meer de regie in handen houden. Marthe Kerkwijk houdt een lezing en gaat in gesprek met het publiek. 

—

Marthe Kerkwijk is programmamanager bij de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) en redactielid bij iFilosofie. Na een studie filosofie aan de Universiteit van Amsterdam deed ze onderzoek naar het werk van Habermas over religie in de publieke sfeer aan de University of London en doceerde er sociale filosofie en geschiedenis van de filosofie. Over haar zwangerschap publiceerde zij Bevallen van een jackfruit.

De Japanse filosofie kent grote denktradities als shintō, boeddhisme en confucianisme. Shintō leert je om je met het leven te verbinden en je geborgen te voelen in het hier-en-nu. Het boeddhisme wijst juist de weg van onthechting en acceptatie van de vergankelijkheid. Het confucianisme toont hoe je de staat harmonieus kunt ordenen en bovendien deugdzaam kunt besturen.

Voor klassieke Japanse denkers zijn deze intellectuele tradities geen gescheiden werelden, maar vullen ze elkaar aan. De drie stromingen vormen één denkweg waarmee de mens zijn leven kan verfijnen en zijn verbinding met de wereld kan verdiepen.

—

Michel Dijkstra is docent en publicist op het gebied van oosterse filosofie en westerse mystiek. Recent publiceerde hij Japanse filosofie, de denkweg van verfijning en verbinding. Eerder schreef hij Intimiteit en onthechting en In alle dingen heb ik rust gezocht. en Basisboek oosterse filosofie. Foto: Leonie de Jong

Memes zijn populaire plaatjes, filmpjes en gifjes die rondgaan op sociale media. Niet zelden zijn ze controversieel en politiek. Mensen uiten hun gedachten over de maatschappij door het maken, delen en liken van memes. De één vergelijkt deze praktijk met komieken die de macht uitdagen, de ander gelooft heilig dat grappen amoreel zijn. Niks staat boven de spot.

Anke Lion onderzoekt de maatschappelijke rol van humor. Zij wordt in deze live-podcast geïnterviewd door Bas Keemink (zelf komiek) en Bram Medelli, makers van de podcast Ik zie, ik zie Filosofie! Aan de hand verschillende theorieën van humor trachten ze de huidige meme cultuur te duiden. Zo claimt Russische filosoof Mikhail Bakhtin dat de carnavalesque spot inherent is aan de menselijke ervaring.  

Dit interview is mogelijk gemaakt door deBuren, Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat.

—

Anke Lion is humoronderzoeker aan de Universiteit Gent. Haar doctoraat getiteld “Just kidding? onderzoekt de huidige spanningen en media debatten rond humor, identiteit en controverse, met een focus op de Vlaamse context. Daarnaast is ze als mediawetenschapper verbonden aan het Centre for Cinema and Media Studies.

De Jonge Denkers zijn filosofieleerlingen uit het Voortgezet Onderwijs die zich uitspreken over de actualiteit. Elk jaar wijst een deskundige jury zeven Jonge Denkers aan die de beste columns hebben ingezonden. Jonge Denkers Max van den Berg en Jonathan Thomaes zullen hun column voordragen.

De Jonge Denkers is een initiatief van de Vereniging Filosofiedocenten Voortgezet Onderwijs (VFVO), samen met Filosofie Magazine, uitgeverij Lemniscaat, ISVW en Stichting Maand van de Filosofie.

Sommelier en filosoof Casper Vuurmans en dichter en cultuurwetenschapper Lonneke van Heugten bieden een poëtisch en smaakvol experiment.

Het cultiveren van wijn kent eeuwenoude tradities. De mens en de druif zijn als het ware naar elkaar toe gegroeid. De wijnboer zorgt niet alleen voor evenwichtige omstandigheden voor de groei van een gezonde druif, maar doet dit met gevoel voor de dynamiek van het leven. Van generatie tot generatie geeft hij culturele technieken door om tot wijn te komen. Hoe zijn het drinken van wijn en het zorgen voor onszelf met elkaar verstrengeld?

Deze Poëtische Proeverij onderzoekt het rituele aspect van wijn. Eerst beleven we het ‘wijnproeven’ volgens het gangbare culturele gebruik. Daarna proberen we door middel van een poëtische ervaring een nieuw proefritueel uit. Wijn is immers ook verbonden met genieten, verstillen, reflecteren en kennisoverdracht. Wie weet ontstaat zo een gemeenschappelijke ervaring, een poëtische belevenis.

I.v.m. het beperkte aantal plekken is het noodzakelijk je vooraf aan te melden. De proeverij is gratis toegankelijk voor bezoekers van de Nacht. Reserveren kan via deze link. Er zijn twee rondes: om 21:00 uur en om 23:00 uur. Een ronde duurt 50 minuten. Een alcoholvrij alternatief is aanwezig.

—

Casper Vuurmans onderzoekt als filosoof inzichten door de lens van eten en wijn. Met bijna twintig jaar ervaring in diverse gerenommeerde restaurants werkt hij tevens als sommelier. Bovendien organiseert Vuurmans sinds 2016 maandelijks Het Filosofisch Diner in Amsterdam, om mensen elkaar te laten ontmoeten, hen te prikkelen om anders te kijken en te zoeken naar het buitengewone in het alledaagse. www.vuurwerkfilosofie.nl

Lonneke van Heugten is poëet-performer, stadsdichter van Alkmaar, frontvrouw van poëziepunkband GALM en cultuurwetenschapper. Ze schrijft haar proefschrift (ASCA en Theaterwetenschap, UvA) over de performativiteit van Europese cultuurpolitiek in theatersamenwerkingen. Het TIN bekroonde haar scriptie Theatre as a Vortex of Behaviour (Tectum Verlag, 2013) met de Theaterscriptieprijs. Ze ondertekent haar poëzie met Apollonia. www.lonnekevanheugten.com

Heb jij een (filosofische) vraag? Lig je daar wel eens ergens wakker van, of blijf je in je zelfde denkpatroon hangen? Op de Nacht van de Filosofie kun jij je vraag onderzoeken tijdens het Filosofisch Spreekuur van HUMAN onder begeleiding van een praktisch filosoof (15 min.). Je gaat hierin niet zozeer op zoek naar een antwoord op je vraag, maar je neemt een duik in je eigen denken hierover. Verras jezelf met een frisse kijk op jouw persoonlijk vraagstuk en vervolg je weg met een vraag die je vrijer én wijzer maakt. 

Je kunt jouw vraag ook kwijt bij Loket voor het Leven: de podcast van de Trouw die op de Nacht aanwezig is om inspiratie op te doen voor nieuwe afleveringen. De podcast zoekt antwoorden op levensvragen, aan de hand van persoonlijke verhalen en de inzichten van filosofen. Wie weet wordt jouw vraag dan onderwerp van de volgende podcast! Luister hier naar afgelopen afleveringen. Je kunt het Filosofisch Spreekuur en Loket voor het Leven ook combineren.

Hoort jaloezie bij liefde? Bestaan er echte helden? Is privacy belangrijker dan veiligheid? Verandert roem je persoonlijkheid? Is een optimist gelukkiger dan een pessimist? Nomizo is een verfrissend filosofiespel dat je ook kunt spelen als je geen filosoof bent. Speel mee met de bedenkers Manon Duintjer en Marlies Visser. Zie ook www.nomizo.nl

Manon Duintjer is schrijver, schrijfdocent en journalist. Marlies Visser is ontwerper, initiator en curator. Samen bedachten zij het filosofiespel Nomizo en het Zelfdenkboek over liefde en vriendschap. 

Op het toilet luister je naar de beste filosofische quotes. Als je weer terugkomt bij jouw gezelschap kun je nieuwe wijze uitspraken doen...

Boekhandel Athenaeum zal aanwezig zijn met een ruime gesorteerde boekenmarkt en diverse sprekers op de Nacht zullen signeren.