Nacht van de Filosofie
Amsterdam

Tijdens de Nacht van de Filosofie zal de een aflevering van het HUMAN TV-programma Het Filosofisch Kwintet worden opgenomen met presentator Arnon Grunberg: “In Het Filosofisch Kwintet wordt luisteren nog gewaardeerd, is stilte geen schande en ruzie geen einddoel, al geloven we ook niet dat consensus de weg is naar het paradijs”.

Kom op tijd, na aanvang geen toegang meer in verband met de opnames.

—

Arnon Grunberg is schrijver en columnist. Hij debuteerde met de roman Blauwe maandagen, waarvoor hij werd bekroond met de Anton Wachterprijs. Hij won twee keer de AKO literatuurprijs, twee keer de Gouden Uil en één keer de Libris Literatuurprijs. Zijn werk is in 30 talen vertaald. Grunbergs oeuvre is in 2009 bekroond met de Constantijn Huygensprijs en in 2022 met de P.C. Hooft-prijs en de Johannes Vermeer Prijs.

Grunberg heeft een grote filosofische interesse en schreef onder meer in 2005 het Essay van de Maand van de Filosofie. Fotografie: Sander Voerman

Met humor en venijn daagt Blaise Pascal (1623-1662) ons uit. Hij ziet ons als onbegrijpelijke monsters vol tegenstrijdige verlangens en instincten, maar beklemtoont tegelijk de grootsheid van ons denken. Hanna Vandenbussche brengt in haar boek Noch engel, noch beest Pascal naar het hier en nu. Zijn fascinatie voor de menselijke misère en grootheidswaanzin werpt een nieuw licht op maakbaarheid en slachtofferschap.

Dit optreden is mogelijk gemaakt door deBuren, Vlaams-Nederlands huis voor cultuur en debat.

—

Hanna Vandenbussche is filosoof en langeafstandsloper en werd in 2019 Belgisch kampioen veldlopen Ze promoveerde op het thema van zelfbedrog en zelfwaardering bij Blaise Pascal en René Descartes. Ze doceert filosofie en ethiek aan de filosofiefaculteiten in Leuven en Kortrijk en aan de medische faculteit in Gent.

Tommy Wieringa schrijft het essay van de Maand van de Filosofie 2025: Optimisme zonder hoop. Hoe gelukkig te zijn in een ongelukkige wereld. Wieringa laat zien hoe we onze eigen wereld onherbergzaam hebben gemaakt en niet eens meer één generatie vooruit durven te denken. Hoe in zo’n wereld kinderen groot te brengen en de moed te vinden de goede dingen te blijven doen, vormt het hart van zijn betoog. Het essay verschijnt in april 2025 ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie dat dit jaar 'Mij een zorg' als thema heeft.

—

Tommy Wieringa is een van de meest gelauwerde schrijvers van deze tijd. Voor zijn werk ontving hij talloze literaire onderscheidingen, waaronder de F. Bordewijk-prijs voor Joe Speedboot (2005), de Libris Literatuur Prijs voor Dit zijn de namen (2013) en de Boekenbon Literatuurprijs voor De heilige Rita (2018). Zijn werk wordt wereldwijd vertaald, onder meer in het Hebreeuws, het Koreaans en het Frans, Duits en Engels. Foto: Keke Keukelaar.

Afgunst is een pijnlijke emotie. Als we afgunstig zijn, hebben we het gevoel in de schaduw te staan van een broer of zus, vriend of vriendin, collega of teamgenoot. Anderen lijken het beter getroffen te hebben dan wijzelf en dat is maar moeilijk te verkroppen. Hoewel iedereen ermee bekend is, wordt afgunst slecht begrepen. Wat is het verband tussen afgunst en eigenwaarde? Bestaat er een verschil tussen afgunst en jaloezie? Is afgunst alleen maar verwerpelijk? Wat is de politieke betekenis van afgunst? Rob Compaijen publiceerde hierover Afgunst en zal een korte lezing verzorgen.

—

Rob Compaijen is universitair docent filosofie aan de Protestantse Theologische Universiteit. Zijn onderzoek richt zich onder andere op het existentialisme, emoties en onthechting in de ethiek. Foto: InbeeldmetFloor.

Wat is ouder worden? Twee verhalen zijn daarbij bepalend. Ten eerste: ‘Goed oud worden is ‘jong’ blijven.’ Ten tweede: ‘Ouder worden is verlies en verval.’ Deze twee verhalen volgen elkaar op: zodra je het verhaal dat je ‘jong’ bent niet meer kunt volhouden, kom je terecht in het verval-verhaal, een periode van het leven die je misschien liever niet zou willen meemaken, vooral als je afhankelijk raakt van de zorg van anderen.

Het goede bericht is dat deze verhalen niet kloppen met de geleefde ervaring van ouderen zelf. Maar zelfs wie dit doorziet, kan deze verhalen niet zomaar naast zich neerleggen. Is er een filosofische sleutel denkbaar om aan deze verhalen te ontsnappen? 

—

Suzanne Biewinga promoveerde als zeventigjarige aan de Universiteit van Amsterdam op haar onderzoek naar een nieuwe filosofie van ouder worden als ervaring. Ze publiceert in februari 2025 hierover Ouder worden als ervaring. Ze studeerde filosofie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en zette een filosofiewerkplaats op. Foto: Frans Rentink.

Kun je de kunst nog leuk vinden, als de kunstenaar dat al lang niet meer is? Denk bijvoorbeeld aan Roman Polanski, Jan Fabre, Michael Jackson en Woody Allen. Mag je het werk van zo'n kunstenaar nog bewonderen, moet kunst losgekoppeld worden van haar maker? En hoe ga je om met kunstwerken die een problematische morele visie uitdragen?

Leen Verheyen schreef hierover Foute kunst. Zij reikt nieuwe ideeën aan, mede gebaseerd op Immanuel Kant, Oscar Wilde en Leni Riefenstahl, maar ook eigentijdse denkers als Berys Gaut, Mary Deveraux en Kamel Daoud.

—

Leen Verheyen is filosoof en schrijver. Aan de Universiteit Antwerpen doet ze onderzoek naar de filosofische waarde van literatuur.

We kunnen mensen onrechtvaardig behandelen zonder het te willen en zelfs zonder het op te merken. Uit onderzoek blijkt zelfs dat degenen die denken de minste vooroordelen te hebben, in de praktijk het meest te discrimineren. Hoe kan het dat ons zelfbeeld zo afwijkt van ons gedrag?

Het antwoord lijkt helder: in het onbewuste liggen vooroordelen opgeslagen, die ongemerkt onze gedachten, gevoelens en beslissingen beïnvloeden. Maar is dat wel de juiste manier om over deze problematiek na te denken? Is het wel behulpzaam om de blik naar binnen te richten? Filosoof en psycholoog Lieke Asma pleit voor een radicaal ander perspectief. Om oog te krijgen voor onze blinde vlekken, moeten we de aandacht verplaatsen naar de wereld buiten ons. Alleen door te kijken naar patronen in gedrag, keuzes en reacties, en door te luisteren naar ervaringen van anderen kunnen we discriminatie herkennen en voorkomen.

—

Lieke Asma is filosoof en psycholoog. Ze promoveerde aan de Vrije Universiteit Amsterdam op een proefschrift over vrije wil en wetenschappelijk onderzoek. Aan de Munich School of Philosophy doet ze onderzoek naar impliciete vooroordelen, zelfontplooiing en handelen. Met haar debuut, Mijn intenties en ik. Filosofie van de vrije wil (2021), haalde ze de shortlist van de Socratesbeker en van de Hypatia-prijs. Over onze vooroordelen publiceerde ze Blinde vlekken.

Vissen blijken toch wel pijn te voelen. Bijen kunnen toch wel rekenen. Planten kunnen toch wel horen, ze reageren op het geluid van stromend water. Bomen blijken toch wel sociaal en bacteriën hebben toch wel een geheugen. Iedere keer lezen we weer dat dieren, planten en andere wezens ‘toch wel’ iets kunnen. De verbazing maar blijft aanhouden, want door te doen alsof we met uitzonderingen te maken hebben, kunnen we vasthouden aan de aanname dat alleen de mens intelligent en bewust is.

Misschien blijven we om die reden ook zeggen dat vogels ‘fluiten’, terwijl ze toch wel degelijk ‘praten’, ze wisselen immers zeer specifieke informatie uit. Ook planten doen dat trouwens. Ze waarschuwen elkaar bijvoorbeeld via geurstoffen en geluiden bij naderend gevaar. Ook delen ze via een netwerk van schimmels allerlei voedingstoffen. Tal van experimenten laten bovendien zien dat planten, net als wij, een mentaal beeld van hun omgeving hebben en dat ze bewuste beslissingen nemen. Zo uniek zijn we dus niet.

In Het zoölogisch manifest betoogt Erno Eskens dat alles wat leeft – mens, dier, plant, bacterie – moeite doet, bewust is, belangen heeft en dus rechten verdient. Hij legt daarmee een fundament voor een geheel nieuw rechtsstelsel, waarin koning-mens wordt onttroond en alle levende wezens, middels hun vertegenwoordigers, toegang hebben tot de rechtbank en de politiek.

—

Erno Eskens is (dier)filosoof, politicoloog, auteur, uitgever bij Noordboek en voorzitter van Vereniging Het Spinozahuis. Hij is gepromoveerd op de geschiedenis van het denken over dieren en geeft veel lezingen over dit onderwerp. In december publiceerde hij het Zoölogisch manifest. zie ook www.ernoeskens.nl. Foto: Lotte Middendorp.

Wie of wat moet je nog geloven als feiten ineens ook maar een mening zijn, of eenvoudigweg worden vervangen door alternatieve feiten? Als onwelgevallige informatie opeens nepnieuws heet? Als mensen gevangen zitten in bubbels waar je nooit meer wordt tegengesproken?

Wat je denkt en gelooft, dat doet ertoe. Het bepaalt hoe je handelt, op wie je stemt, het bepaalt of je je laat vaccineren, of je gaat protesteren, het bepaalt of je je afkeert van Den Haag en of je de media vertrouwt. Iedereen heeft recht op een eigen mening, maar niet alle meningen zijn evenveel waard. Als goed onderbouwde meningen ooit van belang waren, dan is het nu.

Maar hoe bepaal je je standpunt? Hoe onderscheid je betrouwbare informatie van onbetrouwbare? Vanuit hun wetenschappelijke achtergrond houden Rik Peels en Jeroen de Ridder zich daar dagelijks mee bezig. Op basis van de belangrijkste inzichten uit de psychologie, de filosofie en de journalistiek bieden zij in dit heldere en overtuigende boek zeven handzame regels om beter te kunnen denken in een wereld die wordt verscheurd door desinformatie en polarisatie.

—

Jeroen de Ridder houdt zich als universitair hoofddocent filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en bijzonder hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Groningen bezig met de vraag hoe democratieën slimmer kunnen worden. Foto: Bob Bronshoff

Rik Peels is hoogleraar filosofie en theologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij geeft leiding aan een internationaal onderzoek over fundamentalisme en extremisme. Foto: Bob Bronshoff

Ziekte of een bevalling leidt vaak tot een verlies van autonomie. Sterker nog, in Nederland is dit de belangrijkste oorzaak van een bevallingstrauma, die optreedt bij 1 op de 10 moeders. Onze invulling van het begrip 'autonomie' is in belangrijke mate terug te voeren op de filosoof Kant: zo veel mogelijk vrij van anderen jouw eigen handelen bepalen. Kerkwijk laat zien dat een andere opvatting van autonomie, namelijk 'sociale autonomie' van de filosoof Marina Oshana, veel toepasselijker is. Hiermee kunnen aanstaande moeders, maar ook iedereen die door ziekte in een afhankelijke situatie belandt, meer de regie in handen houden. Marthe Kerkwijk houdt een lezing en gaat in gesprek met het publiek. 

 

—

Marthe Kerkwijk is programmamanager bij de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) en redactielid bij iFilosofie. Na een studie filosofie aan de Universiteit van Amsterdam deed ze onderzoek naar het werk van Habermas over religie in de publieke sfeer aan de University of London en doceerde er sociale filosofie en geschiedenis van de filosofie. Over haar zwangerschap publiceerde zij Bevallen van een jackfruit.

Hoort jaloezie bij liefde? Bestaan er echte helden? Is privacy belangrijker dan veiligheid? Verandert roem je persoonlijkheid? Is een optimist gelukkiger dan een pessimist? Nomizo is een verfrissend filosofiespel dat je ook kunt spelen als je geen filosoof bent. Speel mee met de bedenkers Manon Duintjer en Marlies Visser. Zie ook www.nomizo.nl

Manon Duintjer is schrijver, schrijfdocent en journalist. Marlies Visser is ontwerper, initiator en curator. Samen bedachten zij het filosofiespel Nomizo en het Zelfdenkboek over liefde en vriendschap. 

De Jonge Denkers zijn filosofieleerlingen uit het Voortgezet Onderwijs die zich uitspreken over de actualiteit. Elk jaar wijst een deskundige jury acht Jonge Denkers aan die de beste columns hebben ingezonden.

De Jonge Denkers is een initiatief van de Vereniging Filosofiedocenten Voortgezet Onderwijs, uitgeverij Lemniscaat en Stichting Maand van de Filosofie.

Op het toilet luister je naar de beste filosofische quotes. Als je weer terugkomt bij jouw gezelschap kun je nieuwe wijze uitspraken doen...